HISTORIA WOLSZTYNA

KIEDY POWSTAŁ WOLSZTYN?

Miasto powstało najpewniej około 1420 roku. Założone zostało przez Marcisza Sepieńskiego (Komorowskiego), ówczesnego właściciela Komorowa, za zgodą Władysława Jagiełły.

Pierwszą udokumentowaną wzmiankę o Wolsztynie znajdujemy w aktach poznańskiego sądu biskupiego z 1424 roku. Jest w niej mowa o procesie między zakrystianinem kościoła wolsztyńskiego Pawłem a wójtem Mikołajem i trzema mieszczanami. Oskarżenie dotyczyło pobicia, znieważenia i uwięzienia Pawła podczas zbierania datków. Historycy uważają ten dokument za najstarsze znane nam źródło potwierdzające istnienie Wolsztyna.

Kolejny wpis o mieście pochodzi z 1458 roku, kiedy wraz z innymi wielkopolskimi miastami Wolsztyn wysłał czterech zbrojnych rycerzy na toczącą się wówczas wojnę z Zakonem Krzyżackim.

SKĄD NAZWA WOLSZTYN?

Rozwój miejscowości związany był początkowo z rzemiosłem sukienniczym, hodowlą owiec, handlem wełną, od których to najprawdopodobniej wywodzi się nazwa miasta Wolsztyn – Wollstein (niem. die Wolle – wełna i der Stein – kamień), czyli kamień wełny. Była to znana już w starożytności jednostka ciężaru wełny (równa w przybliżeniu 14 kg).

W 2024 roku na elewacji jednej z kamienic przy ulicy 5 Stycznia w Wolsztynie powstał mural upamiętniający sześćsetlecie istnienia miasta. W nieco humorystyczny sposób przedstawiono na nim ważenie wełny.

Rys. Wolsztyński mural, proj. Maria Szulc

CO PRZEDSTAWIA HERB WOLSZTYNA?

Herb Wolsztyna nawiązuje do początków istnienia miasta. Ważnym sąsiedztwem dla Wolsztyna było bowiem opactwo cystersów w Obrze, w którym znaczną rolę odgrywał kult maryjny. Siedziba zakonu stanowiła w średniowieczu znany ośrodek religijny, przyciągający pielgrzymów i ożywiający handel i rozwój mieszczańskiej osady.

Herb przedstawia ukoronowaną Madonnę stojącą na półksiężycu. Całą jej postać otacza złota mandorla. Madonna trzyma w prawej ręce berło, a lewą podtrzymuje Dzieciątko.

Rys. Herb Wolsztyna

HISTORIA PISANA OGNIEM I WOJNAMI

Wolsztyn w czasach nowożytnych był miastem prywatnym, stanowiącym własność dziedzica, opartym na niemieckim prawie miejskim, tzw. magdeburskim. Miasteczko rozwijało się w oparciu o rolnictwo, handel i rzemiosło. Usytuowane na głównym szlaku handlowym między Poznaniem a Dolnym Śląskiem i Łużycami, zapewniało wolsztynianom dynamiczny rozwój.

Rozwojowi sprzyjało też położenie Wolsztyna w regionie o urodzajnych lasach i wodach. Prócz sukiennictwa i różnego rodzaju rzemiosł, aż do końca XVIII wieku prężnie działały tu browary piwne.

Zagrożenie stanowiły jednak pożary, co wynikało bezpośrednio z drewnianej zabudowy miasta. Do XIX wieku udokumentowano przynajmniej siedem wielkich pożarów. W 1518 roku w płomieniach zniszczony został ratusz wraz z ważnymi dokumentami, m.in. przywilejem erekcyjnym, który to król Zygmunt Stary odnowił rok później.

W czasie Potopu szwedzkiego Wolsztyn co prawda bezpośrednio nie ucierpiał, jednak odczuł najazd ekonomicznie, gdyż mieszkańcy musieli zapłacić Szwedom wysoki okup.

Pod koniec XVIII wieku w wyniku rozbiorów miasto trafiło pod władzę pruską w obrębie Prus Południowych.

W czasach Księstwa Warszawskiego, w którego granicach znalazł się Wolsztyn, do miasta przybył jadący do Warszawy król saski i książę warszawski Fryderyk August. W lipcu 1814 roku natomiast wielkim wydarzeniem było wystawienie przed kościołem trumny ze zwłokami poległego w walce księcia Józefa Poniatowskiego – głównego dowódcy armii księstwa warszawskiego. Wraz z upadkiem Napoleona Bonaparte Wolsztyn powrócił w granice monarchii pruskiej.

XIX wiek przyniósł rozwój urbanistyczny miasteczka. W wyniku pożaru w 1810 roku w większości drewniana zabudowa uległa zniszczeniu. Zapoczątkowało to okres intensywnej odbudowy, rozbudowy i transformacji – zaplanowano nowy układ przestrzenny Wolsztyna.

W końcu stulecia powstała także linia kolejowa wraz z całą infrastrukturą oraz domami dla pracowników kolei i ich rodzin. W nowej dzielnicy, zwanej Zatorze, wybudowano ponadto szkołę (dziś Szkoła Podstawowa nr 1) oraz Seminarium Nauczycielskie (obecnie liceum).

Po wyzwoleniu Wolsztyna 5 stycznia 1919 roku rozpoczęto organizowanie polskiej władzy w mieście. Ostatnie przed wojną wybory do Rady Miejskiej w Wolsztynie odbyły się w połowie sierpnia 1939 roku.

Wybuch drugiej wojny światowej nie przyniósł na tym terenie intensywnych walk. Czas okupacji hitlerowskiej był okresem wysiedlania i przesiedlania ludności wolsztyńskiej, którą zastępowano obywatelami niemieckimi.

Po krótkich walkach Armia Czerwona wyzwoliła Wolsztyn pod koniec stycznia 1945 roku.

KIEDY POWSTAŁ WOLSZTYŃSKI RATUSZ?

Obecny budynek ratusza pochodzi z lat 30-tych XIX wieku. W późniejszych latach gmach rozbudowywano o kolejne skrzydła.

Wcześniejszy ratusz został wzniesiony na początku XVI wieku. Uległ on zniszczeniu w pożarze w 1518 roku. Odbudowany i wielokrotnie remontowany na przestrzeni stuleci, płonął w kolejnych pożarach. Największy w historii miasta pożar miał miejsce w 1810 roku - w czasie, gdy Wolsztyn wchodził w obręb Księstwa Warszawskiego. Spłonęło wówczas większość budynków miasta, w tym ratusz, kościół ewangelicki, synagoga i miejski browar oraz wiele domów.

Budowa nowego magistratu była związana z odbudową znacznej części miasta, którą objął ogień.

Fot. Ratusz i rynek w Wolsztynie, początek XX wieku

PAŁAC

Położony w Parku Miejskim Pałac wybudowany został w 1857 roku w stylu neorenesansowym dla dziedzica Apolinarego Gajewskiego. Na początku XX wieku przebudował go w duchu neoklasycystycznym Roger Sławski dla hrabiego Mycielskiego.

Na początku 1945 roku pałac spłonął. Odbudowany został w latach 60-tych nawiązując do stylu klasycystycznego.

ROBERT KOCH – WIELKI UCZONY I NOBLISTA

Robert Koch, laureat nagrody Nobla z 1905 roku, mieszkał w Wolsztynie w latach 1872 – 1880 i był wówczas powiatowym lekarzem. W małym wolsztyńskim laboratorium opisał cykl rozwojowy bakterii wąglika.

Muzeum Doktora Roberta Kocha mieści się w tym samym pięknym neogotyckim budynku, w którym uczony pracował. W 2025 roku obiekt przeszedł gruntowny remont i odzyskał niegdysiejszy blask.

Fot. Doktor Robert Koch

MARCIN ROŻEK – RZEŹBIARZ I MALARZ Z WOLSZTYNA

W latach 30 XX wieku zamieszkał w Wolsztynie Marcin Rożek, świetnie wykształcony rzeźbiarz i malarz. We wzniesionym według Rożka koncepcji domu-pracowni, mieści się muzeum artysty.

Prace Rożka, które do dziś znajdują się w Wolsztynie to mityczny Faun i Meduza z parkowego dębu oraz kolumna z Matką Boską z roku 1931.

Fot. Marcin Rożek w swojej pracowni

MIASTO PAROWOZÓW

Wraz z budową linii kolejowej, w 1886 roku w Wolsztynie powstał pierwszy budynek dworca, wielokrotnie później rozbudowywany.

W 1907 roku ukończono budowę zaplecza technicznego: m.in. hali postojowej, wieży wodnej i obrotnicy o średnicy 16,2 metrów. W budynkach do dziś funkcjonuje Parowozownia Wolsztyn, żywe muzeum parowozów i świadectwo epoki kolei parowej.

Źródła:

• Wolsztyn. Dzieje miasta, red. Prof. Krzysztof Rzepa, wyd. Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Wolsztyn im. Stanisława Platera, Wolsztyn 2024
• Wolsztyn. Architektura miasta, Mariusz Przybyła, wyd. Urząd Miejski w Wolsztynie, Wolsztyn 2022